Antički tragovi na grčkom ostrvu Samos

Ostrvo Samos, koje se nalazi u istočnom delu Egejskog mora, ima dugu i bogatu istoriju. Njegovi antički tragovi se nalaze u ruševinama svetilišta, zidovima i starim građevinama po celom ostrvu.

Nakon brojnih arheoloških iskopavanja, veliki broj pronađenih predmeta i statua se sada nalazi u dva arheološka muzeja, u gradovima Vati i Pitagorion. Osim njih, možete videti fascinantne drevne znamenitosti kao što su Herin hram i Eupalinov tunel.
Takođe, tvrđava Logotetis, crkva Panagia Spiliani i druge crkve predstavljaju interesantna mesta koje možete posetiti.
👉 Više o ovom interesantnom ostrvu možete saznati ovde.

A sada krenimo u šetnju kroz antičku istoriju prelepog i zelenog ostrva Samos.

Par reči o istoriji ostrva Samos 

Prema Herodotu, Samos je bio jedan od najznačajnijih gradova grčkog sveta.
Zapravo, u 6. veku pne, bio je umetnički, finansijski, trgovinski centar, kao i centar duhovnog i filozofskog razvoja. Tokom vladavine tiranina Polikratesa u drugoj polovini 6. veka pne, Samos je bio i glavna pomorska sila. U tom periodu nastala su tri najznačajniija infrastrukturna projekta u blizini grada Samosa – današnjeg Pitagoriona. To su luka sa 300 m dugačkim i velikim molom, Herin hram i Eupalinov tunel. Pripadaju arhajskom periodu koji je trajao od početka 8. veka pne do početka 5. veka pne.

Samos je bio deo Delskog saveza i Atinskog carstva koje je podržao tokom Peloponeskog rata. Od 281 pne, Samosom su vladali Egipćani, a od 197 pne se nalazio pod vladavinom Rodosa. Zatim je bio deo Rimskog carstva i Vizantije, a kasnije je njim vladala đenovljanska porodica Đustinijani sve do 1475. godine, kada su Osmanlije zauzele ostrvo.

Savremeno doba 

Pod rukovodstvom lokalnog vođe Likorgosa Logotetisa 1821. godine, Samos se pridružio Grčkom oslobodoilačkom ratu (Grčka revolucija), protiv Otomanskog carstva. Godine 1834., ostrvo postaje polunezavisni deo otomanske Turske, da bi se 1912. godine ujedinio sa Kraljevinom Grčke. Nakon Drugog svetskog rata postaje deo sadašnje grčke države.

I Pitagorion i svetilište Heraion upisani su 1992. godine na UNESKO-vu listu svetske baštine.

Pitagora, antički matematičar i filozof

Prvobitno se Pitagorion zvao Tigani. Godine 1955., naziv grada je promenjen i sada se zove prema Pitagori, velikom grčkom matematičaru i filozofu, koji je rođen na Samosu 570 pne. U luci Pitagorion, na mestu nekadašnje drevne luke Samos, danas se nalazi impresivna statua podignuta u čast njegovih velikih dela.

Pitagorina statua u luci Pitagorio

Pitagora je osnivač pokreta pitagorejske škole. Takođe, poznat je po brojnim matematičkim i naučnim otkrićima, kao što je Pitagorina teorema. Čak i danas ona izgledaju neverovantna uzimajući u obzir da je Pitagora živeo u 6. veku pne!

Pitagorina tetraktis teorema, Pitagorion

Interesantno je i Pitagorion versko učenje metempsihoze ili “preseljenje duša”.
Prema njemu je svaka duša besmrtna i nakon smrti ulazi u novo telo. Bio je astrolog, doktor, a takođe i muzičar.

Pitagorin mural na kući u Karlovasiju

Na istočnoj strani planine Kerkis, oko 3 km od sela Kambos Maratokampos, nalazi se Pitagorina pećina. Tačnije, sastoji se od dve pećine: u jednoj je živeo, a u drugoj je podučavao svoje učenike. Na ovom mestu se i krio od tiranina Polikratesa, vladara Samosa. Pristup pećini je donekle nepristupačan, te nismo stigli da je posetimo.

Pitagorina čaša

Pitagora je živeo prilično asketskim načinom života što je uključujući brojna ograničenja u ishrani.
Tako je osmislio i posebnu čašu, danas poznatu kao Pitagorina čaša ili čaša umerenosti. 

Pitagorina čaša

Naime, radi se o čaši koja ima stubić u centru i rupu na sredini. Dokle god nivo tečnosti (tačnije vina) ne prelazi označeni nivo, možete normalno piti iz nje. Ali, ako sipate previše, sva tečnost će iscuriti kroz otvor na dnu čaše!
Na ovaj način je Pitagora učio svoje učenike i sugrađane da ne budu pohlepni 🙂

Danas je Pitagorina čaša nezaobilazan suvenir sa Samosa. Možete je pronaći u radnjama sa suvenirima i prodavnicama, kao i u radionicama koje prave keramičke proizvode. Osim toga na nekoliko radionica na ostrvu, možete videti proces pravljenja raznih čaša i proizvoda.
Mi smo, na primer, posetili Idria radionicu u selu Kumaradei. I zaista, uvek je zanimljivo videti kako keramički predmeti dobijaju svoj finalni izgled na tradicionalan način.

Idria radionica i keramički proizvodi

Jedan savet za ulaznice:

Postoji poseban paket ulaznica koji košta 13 evra.
Sa ovom kartom možete posetiti četiri značajne arheološke znamenitosti, kao što su Arheološki muzej u Vatiju, Arheološki muzej u Pitagorionu, Herin hram i Eupalinov tunel. Trebalo bi samo dobro da se organizujete jer ulaznica za sve četiri lokacije važi tri dana.

Antički Heraion i Herin hram

Heraion se nalazi otprilike 7 km od Pitagoriona pored mora. To je jedno od najvažnijih svetilišta antičke Grčke posvećeno boginji Heri. Prema grčkoj mitologiji, Hera je bila kraljica bogova i sestra-žena Zevsa, oca bogova. Rođena je i odrasla ovde, na obali reke Imvrasos.

Hera je, inače bila prelepa boginja prirode, plodnosti, braka i monogamije. Hm, ovo poslednje joj sigurno nije bilo lako s obzirom da je Zevs bio poznat po svojim ljubavnim pustolovinama  🙂

Sveti put

Nekada je put dugačak 6 km povezivao Pitagorion i Heraion. To je bio Sveti put duž koga se nalazilo oko 2.000 raznih statua. Na kraju drugog i početkom trećeg veka, za vreme vladavine Rimljana, put je popločan  pravougaonim kamenjem.

Mali deo puta se može videti čak i danas.
Osim toga, deo današnje aerodromske piste prelazi preko jednog dela antičkog puta.

Antički Sveti put ka Herinom hramu

Grupa statua Geneleos 

Šetajući Heraionom videle smo razne interesantne ostatke nekadašnjeg velikog svetilišta.

Prvo smo naišle na “spomenik” grčke aristokratske porodice. Poznat je kao Geneleos grupa, nazvana prema vajaru Geneleosu. Potiče iz arhajskog perioda, negde 560 pne. Međutim, danas se na ovom mestu nalazi njegova kopija. Tačnije, originalne statue su prebačene u Arheološki muzej u gradu Vati na Samosu.

Nekada je ovde bilo 6 figura ali su ostale samo četiri i sve su bez glava. Na desnoj strani je figura oca, tj. donora, koji je predstavljen kao vinopija. Dve stajaće figure su ženske, a zatim nedostaju još dve figure. Prema obliku i veličini osnove, pretpostavlja se da su to bile jedna ženska figura i statua malog dečaka. Poslednja statua predstavlja suprugu naručioca.

Grupa Geneleos statua

U neposrednoj blizini Geneleos porodice, nalaze se stopala, ostaci nekadašnje statue Kurosa. Original je takođe prebačen u Arheološki muzej u Vatiju. Pored stopala se nalaze ruševine hrama Hermesa i Afrodite.

Stopala statue kurosa i antički ostaci hrama Hermesa i Afrodite

Herin hram

Najstariji tragovi posvećeni Heri datiraju iz mikenskog doba. Zahvaljujući Herodotu, postoje neki zapisi o ovom divnom hramu.

Prvi hram posvećen boginji Heri bio je Hekatompedos I, napravljen od blatne opeke u 8. veku. Zatim je obnovljen krajem 7. veka i bio je poznat kao Hekatompedos II.
Tokom vladavine Polikrata, arhitekte Roikos i Teodoros su 540. pre Hrista napravili najpoznatiji Veliki hram. Bio je dugačak 109 m, širok 55 m, visok 21 m i imao je 155 stubova. Čak i u današnje vreme, ove dimenzije su impresivne za jednu građevinu!

Herin hram na Samosu

Na žalost, danas možemo videti samo jedan stub na severoistočnom uglu hrama. Zapravo, to je polovina stuba. Probajte samo da zamislite kako je ovaj hram veličanstveno izgledao u davnim vremenima. Nakon Polikratove smrti 522. pre Hrista, radovi su obustavljeni i hram nikad nije završen.

Jedini stub u Herinom hramu

U svakom slučaju, ovo je najveći grčki hram ikada sagrađen u čast boginje Here.

Veliki oltar

Ritualno mesto i središte Herinog kulta bio je Veliki oltar. Smešten ispred hrama, oltar je bio dug oko 36 m i širok 16 m. Obično su tokom verskih obreda žrtvovane životinje. Delovi njihovih ostataka su deljeni vernicima, a takođe i zakopani ispod oltara.

Veliki oltar u Herinom hramu

Tokom 1. veka, Samos je bio rimska provincija i oltar je obnovljen mermerom. Takođe, izgrađen je i jedan mali hram u čast Here i cara Avgusta.

Antički manji hramovi

Na svetilištu je sagrađen i jedan manji hram u 2. veku nove ere, a poslednji hram podignut je u 3. veku nove ere. U to vreme u okviru svetilišta su se nalazile kuće sa dvorištima, mozaicima, vodovodom i cevima za toplu vodu. Bilo je i manjih zgrada u obliku hrama, koje su se koristile kao riznice. Svetilište Heraion je uništeno 262. godine u zemljotresu i počelo je da gubi svoju ulogu kao mesto održavanja kulta Here.

U 5. veku nove ere, izgrađena je i ranohrišćanska bazilika od ostataka nekadašnjih građevina.

Ostaci ranohrišćanske bazilike u Herinom hramu

Posle toga, svetilište Heraion je bilo napušteno vekovima. Prvo iskopavanje započeto je 1890. godine, zatim početkom 20. veka, da bi bilo obustavljeno zbog Drugog svetskog rata. Nova iskopavanja započeta su 1951. godine i traju i danas.

Antički ostaci u svetilištu Heraion

Vreme za posetu svetilišta Heraion: radnim danima od utorak-nedelja od 8.30 do 15.00, a ponedeljkom je zatvoreno.
Ulaznica iznosi 6 evra za odrasle.

Arheološki muzej u Pitagorionu

Ovaj muzej se nalazi u modernoj zgradi u centru Pitagoriona, na ostacima nekadašnjeg antičkog grada Samosa. Veoma je dobro uređen, isto kao i arheološki muzej u Vatiju.

U muzeju možete videti oko 3.000 različitih predmeta pronađenih tokom iskopavanja antičkog grada Samosa i sa celog ostrva. Kolekcije obuhvataju period od 5. veka pne do 7. veka ne.

Zgrada Arheološkog muzeja u Pitagorionu i antički ostaci grada Samosa

S obzirom da Samos ima dugu i bogatu istoriju u proizvodnji keramike, u muzeju možete videti razne predmete različitih oblika i veličina. Tu su vaze, tanjiri, činije, posude, amfore i lampe sa interesantno oslikanim detaljima.

Proizvodi od keramike, Arheološki muzej u Pitagorionu

Jedan od izuzetnih predmeta je i grupa malih belih Afroditinih statua.

Afroditine statue iz helenističkog perioda

Zatim tu su nakit i zanimljivi predmeti iz rimskog doba.

Keramika, nakit, nakit, olovke i lampe iz rimskog perioda

A zbirka od 300 zlatnih vizantijskih novčića iz 7. veka pne će vam sigurno privući pažnju.

Vizantijski zlatni novčići

Groblja antičkog Samosa

Tokom iskopavanja na Samosu, pronađeni su ostaci raznih groblja iz geometrijskog, arhajskog, klasičnog, helenističkog i rimskog doba.

Antički ostaci groblja u Arheoloskom muzeju

Keramika se koristila u svakodnevnom životu, ali i prilikom sahrana.
U muzeju su izložene vaze i amfore različitih oblika i ukrašene raznim šarama i oblicima.

Jedan od najzanimljivijih simbola je i Svastika (slika levo, donji red), koji je na žalost postao simbol zla i fašizma u 20. veku.

Keramički predmeti korišćeni za obrede prilikom sahrana

Sarkofazi i arhajske stele 

Tokom 6. veka pne, običaj je nalagao da se umrla lica sahranjuju u kamenim sarkofazima. Jedan izloženi mermerni sarkofag potiče iz druge polovine 6. veka pne. Ima oblik hrama i izgleda pomalo neobično.

Antički mermerni sarkofazi

Takođe, tu su i razni mali primerci arhajskih stela, tj. nadgrobnih spomenika.
Napravljeni su od mermera sa uklesanim reljefom.

Arhajske stele

Interesantan je zapis posmrtnog banketa uklesan u mermeru iz 5. veka pne., koji predstavlja posmrtne običaje.

Antički zapis u kamenu, posmrtni banket

Prvobitno su stele bile posvećene bogovima i herojima, a kasnije su služile kao nadgrobni spomenici.

Portreti rimskih imperatora 

Među statuama rimskih imperatora, najupečatljivija je kolosalna statua rimskog imperatora Trajana.
Visoka je 2,71 m i potiče iz ranog perioda carstva. Čak i danas se na njegovoj odeći mogu videti ukrasne rozete sa crvenim pigmentima, koja je bila karakteristična za carsku boju. Dve značajne mermerne statue su porteti imperatora Avgusta i Klaudija.

Statua rimskog imperatora Trajana

Mermerne statue

Na gornjem spratu se takođe nalazi i kolekcija mermernih statua.
Jedna od najvažnijih je statua Aiakesa, oca tiranina Polikrata sa Samosa. Prema sačuvanom natpisu, bio je posvećen boginji Heri i potiče iz 6. veka pne.

Neke od statua nemaju glave, ruke ili druge delove tela. Zanimljiv je i zavetni reljev boga Amuna sa žrtvenim jagnjetom pored oltara. Meni je bila posebno interesantna crno-bela skulptura, napravljena od dve različtie vrste kamena.

Mermerne statue

U muzeju možete videti i tzv. “zid” koji predstavlja svetilište na otvorenom. Pronađen je na brdu iznad drevnog grada Samosa i datira od arhajskog do kasnog helenističkog perioda. Svetilište je bilo posvećeno majci-boginji Kibeli. Male statue posvećene ovoj boginji su postavljene u prirodna udubljenja u steni.

Antički ostaci otvorenog svetilišta

Inače, oko sadašnje zgrade muzeja, možete videti razne delove antičkih ruševina. Tačnije, tu su stubovi nekadašnje rimske vile sa atrijumom, podom prekrivenim mozaikom, salom za banket, kompleksom kupatila i glinenim cevima za prenos vode.

Rimska vila i ostaci antičkog grada

Oko muzeja se nalaze i razni primerci oltara, bela mermerna vrata, kao i nekoliko mermernih sarkofaga.

Antički oltari, bela mermerna vrata i mermerni sarkofazi

Radno vreme za posetu: svim danima od 9 do 16h, osim utorkom kad je zatvoreno. Ulaznica iznosi 4 evra za odrasle.

Rimska kupatila

U neposrednoj blizini tvrđave i zapadno od Pitagoriona, nalaze se ostaci rimskih kupatila.

Sagrađeni su u drugom veku i predstavljaju kompleks javnih zgrada i kupatila. Tačnije, kupatila su bila deo sportskog kompleksa sa stadionom, vežbaonicom, palaestrom (školom rvanja), bazenima sa hladnom i toplom vodom. Ovo mesto je bilo zatvoreno tokom našeg odmora tako da nismo mogle da uđemo u kompleks.

Rimska kupatila, Pitagorion

Antički Eupalinov tunel 

Ovaj tunel je jedno od najvažnijih drevnih tehnoloških dostignuća.

Sredinom šestog veka pre nove ere, iskopale su ga dve grupe radnika koje su istovremeno radile, jedna na severu i jedna na jugu. Neverovatna stvar je što su se sreli  na istoj visini, usred planine, sa veoma malim odstupanjem od prave linije! Tunel ima dva nivoa i koristio se kako bi drevnu prestonicu Samosa (današnji Pitagorion) snabdevao slatkom vodom.

👉 Više o ovom neverovatnom drevnom tunelu možete pročitati ovde.

Eupalinos tunnel

Panagia Spiliani (Bogorodičina pećina)

U blizini Eupalinovog tunela, skoro na vrhu brda, nalazi se manastir Panagia Spiliani.

Ulaz u kompleks manastira Panagia Spilliani

Manastir je osnovan u 17. veku u maloj pećini koja je dugačka oko 120 metara.
Pored pećine se nalazi i kapelica posvećena Svetom Đorđu. Ulaz je slobodan.

Manastirski kompleks, Panagia Spilliani

Samo povedite računa jer je veoma klizavo i pomalo mračno u pećini.

Ulaz i stepenice u pećinu, Panagia Spilliani

Unutra možete upaliti sveću, pomoliti se u maloj kapelici obojenoj u plavo i videti staru ikonu Device Marije.
Prema pričama, ova ikona se misteriozno pojavila na obali mora nakon pokušaja krađe.

Panagia Spilliani, pećina i crkvica

A sa vrha brda pruža se fantastičan pogled na grad Pitagoreion i morsku obalu.

Pogled na grad Pitagorion iz dvorišta crkve Panagia Spilliani

Dvorac Likorgos Logotetis 

Logotetis dvorac se nalazi na jugozapadu luke Pitagorion. Kula je sagrađena početkom 19. veka, tokom grčke revolucije protiv Turaka. U stvari, tu je bilo sedište grčkog revolucionarnog pokreta, a nazvan je po Likorgosu Logotetisu, lokalnom vođi ustanka.

Kula Likorgos Logotetis

Ali priča o ovom lokalitetu je mnogo duža. Zapravo, ovo mesto je najstarija tvrđava na Samosu i potiče iz praistorijskog doba. Prvi dvorac je izgrađen tokom vizantijskog vremena krajem 7. veka. Tokom narednih vekova, dvorac je više puta obnavljan i dograđivan od strane đenovljenske porodice Đustiniani sredinom 14. veka. Napušten je 1475. godine, nakon osmanlijskog osvajanja, a zatim obnovljen ponovo tokom grčke revolucije.

U dvorištu zamka nalaze se ostaci carske rimske vile iz 2. veka nove ere. Tu su prelepi crveni stubovi i ostaci nekadašnje palate. Pretpostavlja se da je ova vila ugostila važne goste, poput Kleopatre i Marka Antonija, Oktavijana Avgusta i cara Hadrijana, kao i goste rimskih careva.

Crveni mermerni stubovi i ostaci rimske vile

Takođe, pored vile se nalaze i ostaci ranohrišćanske crkve iz 5. veka.

Ostaci ranohrišćanske bazilike, Pitagorion

Detalj sa ranohrišćanske crkve, Pitagorion

Crkva Metamorfozis (Crkva Preobraženja Hristovog)

U blizini ostataka Logotetis dvorca nalazi se i crkva Metamorfozis, sagrađena tokom 1830-tih godina, posle grčke revolucije. Pored crkve se nalazi i malo groblje.

Samos, Metamorfozis crkva

Crkva slavi 6. avgust, dan kada je 1824. godine Samos oslobođen od turske vlasti. To je ujedno i Nacionalni dan nezavisnosti Samosa. Svake godine se organizuju festival i litije.

Obeležavanje dana samostalnosti Samosa, 6. avgust, Crkva Metamorfozis

Zidovi i vrata crkve Metamorfozis

Unutrašnjost crkve Metamorfozis

Arheološki muzej Samosa 

Arheološki muzej Samosa se nalazi u centru grada Vati, blizu luke i Gradske kuće.
Sastoji se iz dve zgrade. Starija zgrada („the Paschaleion Αrchives“) je sagrađena 1912. godine u neoklasičnom stilu. Nova i modernija zgrada je finansirana od strane „Volkswagen“ fondacije i otvorena je 1987. godine.

Muzej je otvoren svim danima 9.00 do 16.00h, a zatvoren je utorkom. Ulaznica za odrasle iznosi 4 evra.

Muzejska zgrada Paschaleion Αrchives iz 1912. godine

Iskreno, bila sam prijatno iznenađena raznovrsnošću muzejskih kolekcija. Ovde se mogu videti različiti predmeti iz helenističkog, preistorijskog, geometrijskog i arhajskog perioda.

U muzeju su izložene skulpture raznih veličina i obično su bez glava.

Statue u Arheološkom muzeju Samosa

Antički Kuros sa Samosa

Posebna atrakcija u muzeju je najveći sačuvani kip Kurosa sa Samosa u Grčkoj.
Visok je 4,8m, težak oko 4,5 tone i izgleda veoma impresivno!

Antički kip kurosa, Arheološki muzej Samosa u Vatiju

Kuros sa Samosa je napravljen u 6. veku pre nove ere. Tokom istraživanja u septembru 1980. godine na Svetom putu pronađeno je prvo telo statue, a zatim 1984. godine je pronađena i glava. Prema natpisu na levoj butini, statua je napravljena baš za svetilište Heraion. Pretpostavlja se da predstavlja jednog od aristokrata Geomori, vladare Samosa iz ranog 6. veka pne.

U principu, kuros (kouros) je savremen izraz za samostojeću grčku antičku skulpturu. Prvi put se pojavila tokom arhajskog perioda u Grčkoj. Kuros obično predstavlja nagog mladog čoveka. Ženska skulptura je kora, ali je ona uglavnom delimično ili totalno obučena.

Originalne statue i stopala kurosa, Arheološki muzej Samosa u Vatiju

Geneleos grupa i Grifini

Kao što sam prethodno napomenula, originalne statue Geneleos grupe su prebačene iz Heraiona u ovaj muzej.

Originalne statue Geneleos grupe

Takođe, na Heraion svetilištu su pronađene figurice grifona, mitskog stvorenja.

Grifon promoteji,  Arheološki muzej Samosa u Vatiju

Potiču iz istočnih civilizacija, a uloga im je bila da budu čuvari kraljevskog blaga. Glave grifona su se koristile kao protomeji. To su dodaci na bronzanim kotlovima, postavljenim na tronožnim postoljima tokom izvođenja ritualnih obreda i prinošenja darova bogovima.

Darovi posvećeni boginji Heri, Arheološki muzej Samosa

Kolekcije obuhvataju statue, keramiku, proizvode od bronze, slonovače i drveta, figurice od gline, novčiće, nakit. Osim sa Samosa, predmeti su dopremljeni iz Egipta, Sirije, Irana, sa Kipra i Vavilona. Većina njih predstavlja darove koji su posvećeni boginji Heri.

Figurica lava od slonovače, bronzani kaiš, novčici, zlato, figurice od gline i keramike

Prethodno sam spomenula kako Samos ima dugu i bogatu istoriju u pravljenju predmeta od keramike.

Razni antički ostaci keramičkihh predmeta, Arheološki muzej Samosa

A pojedini predmeti su pomalo neobičnih dimenzija 🙂

Amfora u Arheološkom muzeju Samosa

Antički Samos

Jednostavno rečeno, ja sam zaista uživala u lutanju i obilasku drevnih ruševina na ostrvu Samos.

S druge strane, bilo sam pomalo tužna videvši neke od njih okružene travom i zelenilom.
Da, znam, oni pripadaju istoriji i moramo ići dalje.

Uprkos tome, drevna Grčka deluje kao jedan čudesan svet.
I ako ste strastveni ljubitelj istorije, sigurno ćete uživati u poseti ovom divnom ostrvu i njegovim antičkim znamenitostima.

Zidovi tvrđave Likorgos Logotetisa