Manasija, srpski manastir-tvrđava

Manasija je jedan od najznačajnijih spomenika srednjovekovne srpske kulture. Ovaj pravoslavni manastir nalazi se blizu grada Despotovca u centralnoj Srbiji.

Manasija je zadužbina despota Stefana Lazarevića. Svečanom liturgijom koja je održana 5. avgusta 2018. godine obeleženo je 600 godina od završetka njegove gradnje.

Lokacija manastira Manasija

Krivudavi put vas vodi do ovog fascinantnog manastirskog kompleksa.
Manasija se nalazi na dva kilometra od grada Despotovca, u šumovitoj dolini. Poznat je i kao Resava, zbog male reke Resave koja protiče pored manastira.

Despotovac se prvi put pominje 1381. godine kao selo Vojnik, koje je bilo pod komandom kneza Lazara. Selo je više puta bilo naseljeno i raseljeno tokom turske vladavine. Po naređenju kralja Milana Obrenovića 1882. godine, dobilo je naziv Despotovac u čast despota Stefana Lazarevića.

Do Despotovca možete doći javnim prevozom, tj. autobusima direktno iz Beograda, ali prvo pozovite autobusku stanicu u Despotovcu, kako biste  dobili validne informacije o polascima/dolascima iz oba pravca (broj stanice: +381 35 611 162). Ukoliko dolazite kolima, idite putem E75 od Beograda preko Svilajnca do Despotovca.
Od Despotovca do Manasije možete i prošetati, jer je razdaljina do manastira oko dva kilometra.

Vreme za posetu manastiru: od maja do oktobra između 8-19 časova, a od novembra do kraja aprila od 8-16 časova. U okviru manastirskog kompleksa postoji i suvenirnica. Nalazi se odmah pored ulaza u kompleks, a možete kupiti suvenire kao što su ikone, knjige, nakit, ručno šivena odeća, vino, slatko.

Despot Stefan Lazarević

S obzirom da je Despot Stefan Lazarević patron manastira Manasija, želim da kažem par reči o njemu.
Bio je jedan od najvažnijih i najomiljenijih srpskih vladara svih vremena, a takođe i vitez, filozof i pesnik.

Stefan Lazarević je rođenjem bio predodređen da bude vladar. Rođen je 1377. godine kao prvo muško dete kneza Lazara i carice Milice (iz dinastije Nemanjića). Nakon pogibije kneza Lazara u Kosovskoj bici 1389. godine, njegov maloletni sin Stefan je postao vladar, uz pomoć svoje majke. U to vreme, Srbija je postala otomanski vazal, što znači da je Stefan povremeno pomagao Otomanskoj imperiji sa svojom vojskom.
Godine 1402. dobio je titulu „despota”, koja predstavlja vizantijsku dvorsku titulu. Početkom 1404. godine sklapa savezništvo sa ugarskim kraljem Žigmundom, od koga je dobio Mačvu i Beograd, koji postaje nova prestonica.

Tokom svoje vladavine, pokušavao je da održi balans između ugarskog i Osmanlijskog tomanskog carstva kako bi sačuvao nezavisnost u već oslabljenoj srpskoj državi. Uprkos njegovim pobedama, vladali su sukobi među srpskom vlastelom, a kasnije i između Stefana i njegovog brata Vuka.

Despot Stefan Lazarević je iznenada umro 19. jula 1427. godine od srčanog udara tokom lova.

Istorija Manasije

Stefan Lazarević je želeo da izgradi lepšu crkvu od Ravanice, koju je podigao njegov otac, knez Lazar. Tražio je i savršeno mesto za svoju zagrobnu crkvu, a pronašao ga je pored male reke Resave. Manastir je građen u periodu od 1407. do 1418. godine. Crkva unutar kompleksa je posvećena Svetoj Trojici.

Manasija, Svete Trojice

Bez obzira na duhovni značaj i zaštitne kule, Manasija je više puta pljačkana, uništavana i paljena tokom viševekovne turske vladavine. Kada je Srbija izgubila nezavisnost 1459. godine, ugasio se i monaški život u manastiru.

U prvoj polovini 18-tog veka manastir je delimično obnovljen, ali je opet pogođen tokom Prvog srpskog ustanka. Tokom posete Kneza Miloš Obrenović 1832. godine, Manasija je bila u jako lošem stanju i predstavljala je rizik za monahe i stanovništvo. Intenzivniji radovi su započeti 1844., kao i 1956. godine. Od tada je uloženo puno napora da se sačuva i zaštiti ovaj impozantan srpski manastir.

Manastirski kompleks Manasije

Pogled na manastirski kompleks je zadivljujuć!

Sastoji se od tvrđave sa 12 kula, crkve Svete Trojice i velike trpezarije, poznate i kao „škola”.
Ispred glavnih zidina i kula postojao je i nizak bedem. Danas se od njega mogu videti samo ostaci, ali je nekad omogućavao dvostruki stepen odbrane manastira.

Manasija walls, rampart

Manasija tvrđava sa kulama

S obzirom da je manastir izgrađen u turbulentnom vremenu, napravljen je kao utvrđenje i okružen je visokim zidinama i kulama. Postoji samo jedan glavni ulaz sa zapadne strane između dve kule.

A kad prođete između njih, imate osećaj da ste se vratili u srednjovekovno doba.

Ulaz u kompleks Manasija

Jedanaest kula ima prizemlje, šest spratova i šetnu stazu koja povezuje odbrambene zidove-bedeme.

Zidovi Manasijskog kompleksa

Kule i bedemi su povezani kroz posebne prolaze na četvrtom spratu svake kule.

Kule Manasije

Donžon kula

Razlikuje se samo jedna, Donžon kula, najveća i najimpresivnija kula.
Poznata je kao Despotova kula i potpuno je zatvorena. Njena unutrašnjost je podeljena drvenim konstrukcijama na pet spratova. Prizemlje kule je u nivou ulaza i nalazi se na oko 10.5 metara iznad dvorišta manastira. Unutar postoji kružni prostor za koji se pretpostavlja da je bio žitnica.

Donžon kula sa zidovima

Ali postoji i nešto interesantno na zidovima i kulama: to su mašikule. Da li znate koja je njihova namena?
Mašikule su otvori, istureni balkoni na gornjem delu kule ili tvrđave. Kroz njihove otvore bilo je moguće baciti vrelo ulje, kamenje ili neki drugi materijal na napadače!

Manasija machicolations

Ovi odbrambeni balkoni su veoma retko sačuvani u srpskoj srednjovekovnoj arhitekturi, ne samo u manastiru Manasija. Vode poreklo sa Bliskog Istoka i korišćeni su od 12-tog veka u utvrđenjima na zapadu. Ali na teritoriji Srbije kao odbrambeni element javljaju se početkom 15-tog veka.

Danas se možete popeti uskim i strmim metalnim stepenicama do „prizemlja”. Međutim, ulaz nije dozvoljen.

Donžon kula

Ali, sa ovog mesta pogled na manastirski kompleks je neverovantan!

Pogled na Manasijski kompleks sa Donžon kule

Zidovi i kule Manasijskog kompleksa

Crkva Svete Trojice

Najvažnija građevina u manastirskom kompleksu je crkva posvećena Svetoj Trojici.
Pripada arhitektonskom stilu poznatom kao „Moravska škola“. Građena je po uzoru na manastir Ravanicu, zadužbinu Kneza Lazara, ali se njen stil ipak razlikuje od ostalih crkvi iz tog doba.

Crkva Svete Trojice

Crkva se sastoji iz dva odvojena dela, naosa (unutrašnja soba) na istoku i priprate na zapadnoj strani.
U sredini naosa se nalazi kupola, a gornju konstrukciju čine četiri visoka stuba sa po četiri kolonete. U unutrašnjosti priprate je delimično sačuvan pod od belog mermera sa crvenim krečnjakom, kao i jedan interesantan mozaik.

Sa spoljne strane zidovi su izgrađeni od kamenih blokova, raspoređenih u pravilnim redovima.

Fasada crkve Svete Trojice

Tokom vremena crkva je uništavana više puta, čak joj je bio skinut i krov. Više od jednog veka je prokišnjavala i tako se nepovratno uništio veći deo fresaka. I zapadni deo crkve je bio prilično oštećen tokom eksplozije oružja u 17. veku, tokom austrijske okupacije.

Grob despota Stefana

Dugo vremena se smatralo da se grob despota Stefan nalazi u manastiru Koporin, koji je takođe njegova zadužbina. Prema istorijskim podacima, u srednjovekovnoj Srbiji deo pored južnog zida zapadnog zida naosa bio je isključivo namenjen za sahranu ktitora.

Tokom arheoloških istraživanja 2006. godine, u jugozapadnom delu naosa pronađeni su posmrtni ostaci, a DNK  analizom potvrđeno je da pripadaju Despotu Stefanu Lazareviću.

Srpska pravoslavna crkva je Despota Stefana Lazarevića proglasila za sveca 500 godina nakog njegove smrti, 19. jula (po Julijanskom kalendaru), 1927. godine kao Svetog Stefana srpskog Despota. U njegovu čast 1. avgust (19. juli) postaje i obeležava se kao manastirska slava.

Freske u manastiru Manasija

Nekada su freske u manastiru Manasija zauzimale površinu od oko 2.000 m2, ali danas se može videti svega jedna trećina. Sačuvane freske se nalaze u unutrašnjosti naosa, ali ih nema više u delu gde je priprata.

Freske prikazuju razne i značajne scene iz Hirstovog života i scene njegovih čuda, uspeće Bogorodice, zatim slike starih proroka, svetaca, vladara, visokih sveštenika, grupe svetih ratnika.

Najinteresantnija je svakako freska Ktitora na zapadnom zidu glavnog dela crkve. Prikazuje despota Stefana, obučenog u zlatno-crvenu dugačku tuniku. U desnoj ruci drži žezlo, a u levoj prinosi svetoj Trojici model manastira i molitvu ispisanu na svitku.

Slike: © Manasija manastir websajt: freske u Manasija manastiru

Na stubovima se nalaze slike poprsja svetaca u veoma očuvanim medaljonima uokvirenim ornamentima duginih boja. Sve je oslikano tehnikama najkvalitetnije ikonografije. Čak i danas se može videti specifična plava boja i slojevi zlatnih listića. U biografiji o Stefanu Lazareviću, Konstantin Filozof navodi da je despot okupio najbolje majstore iz veoma udaljenih mesta, čak i sa ostrva (mislilo se na Egejska ostrva).

Iako su freske oštećene, izgledaju veoma impresivno. One i dalje predstavljaju najlepše i najvrednije dostignuće u celokupnom umetničkom srpskom nasleđu srednjovekovnog doba.

Trpezarija u manastiru Manasija

Posle crkve, najznačajnija građevina u manastiru je svakako trpezarija.
Nalazi se južno od crkve, dugačka je oko 32 metra i široka 16 metara u okviru izduženog pravougaonika.

Manasijska trpezarija

Građevina je imala dve etaže. Prizemlje se verovatno koristilo za skladištenje hrane.
Na gornjem nivou je bila trpezarija koja je mogla da primi oko 250-300 ljudi.

Zidovi trpezarije

Gornji nivo je prilično oštećen, ali zidovi i dalje izgledaju veoma impresivno.
Ovo je ujedno i najveća srednjovekovna trpezarija u Srbiji.

U blizini trpezarije nalaze se ostaci kuhinje sa pećima i nekoliko malih građevina.
Pretpostavlja se da su to bili skladište, radionica, bolnica, monaške ćelije.

Ostaci zidova trpezarije

Despot Stefan kao pesnik

Kao vladar, Despot Stefan Lazarević je bio veoma obrazovan. Govorio je i pisao na staroslovenskom jeziku, služio se grčkim, a poznavao je i latinski jezik. Mnogo je čitao i imao je veliku biblioteku u okviru manastira.

Osim toga, Despot je bio i pesnik. Njegova najznačajnija dela su ,,Slovo ljubve”, posvećeno bratu Vuku; “Natpis na mramornom stubu na Kosovu”, kao i „Povelja manastiru Mileševa“.

Resavska prepisivačka škola u Manasija manastiru

Despot Stefan je bio veliki pokrovitelj umetnosti i kulture i pružao je utočište i podršku učenim ljudima iz Srbije i susednih zemalja okupiranih od strane Osmanlija. 
Tokom njegove vladavine je osnovana Resavska prepisivačka škola. Njen glavni osnivač je bio Konstantin Filozof, bugarski srednjovekovni pisac i filozof. Organizovao je čuvenu pravopisnu školu sa ciljem da se isprave greške u literaturi napravljene tokom brojnih prevoda i netačnih prepisa. Takođe, postao je poznat kao pisac dela „Žitije Despota Stefana Lazarevića”. Radi se o biografiji despota Stefana koja sadrži i brojne istorijske podatke iz tog vremena.

Manasija je tako postala mesto za učene monahe, pisce, prevodioce, prepisivače. Ukrašavali su i knjige i rukopise. Postala je simbol duhovnosti i prosvetiteljstva i u narednim vekovima. Prema pravilima ove škole radilo se i u ostalim manastirima, kao što su Ljubostinja, Hilandar, Pećka Patriaršija, Dečani. Njen uticaj osetio se i u Makedoniji, Bugarskoj, Rumuniji i Rusiji.

Takođe, prema pravilima Resavske škole merio se kvalitet rukopisa i tokom 18. veka.

A sve ove aktivnosti su se odvijale, šta mislite gde: u trpezariji manastira!

Zidovi Manasijske trpezarije

Šta danas znači izraz „Resavska škola”?

Zbog nekadašnjeg prepisivanja knjiga i rukopisa, danas izraz „Resavska škola” u slengu znači nešto sasvim drugo.

Jednostavno rečeno: ovaj izraz se koristi za kopiranje, prepisivanje, varanje, falsifikovanje nečijeg rada, celog ili u delovima. Može se upotrebiti u svim sferama života i rada: u prepisivanju diplomskih radova, na ispitima, u edukaciji ili pripremi naučnih i stručnih radova. Nekada se koristi i u zakonodavstvu, pravu ili tokom predizbornih kampanja.

U današnje vreme je naročito popularno zbog interneta i lakog pristupa velikom broju informacija.
Copy-paste, to je moto današnjice 🙂

Despot Stefan Lazarević, vitez Viteškog reda Zmaja

Despot Stefan Lazarević je ostao upamćen kao mudar državnik, veliki diplomata, hrabar i uspešan vojskovođa. Prema nekim istorijskim podacima, bio je takođe i visok i lep muškarac. Zbog svih svojih kvaliteta, pripadao je Viteškom redu Zmaja.

Viteški red Zmaja (The Order of the Dragon) je osnovan 12. decembra 1408. godine, kako bi se zaštitila hrišćanska Evropa i  hrišćanske vrednosti od Osmanlijskog carstva. Osnivač je bio Žigmund Luksemburški, ugarski kralj i kasnije rimski car. Zaštitnici reda su bili Sveti Georgije i Sveta Magdalena, a simbol reda je bio zmaj, predstavljen u obliku kruga. Rep mu se vrti oko vrata, a na leđima ima crveni krst.

Simbol zmaja je bio prisutan i na zastavi Despota Stefana.

Despotova zastava sa znakom zmaja na ulazu u Manasiju

Red se sastojao od 24 člana, uglavnom Žigmundovih političkih saveznika i pristalica. A počasno mesto, prema osnivačkoj povelji „Prvi među jednakima”, pripalo je baš despotu Stefanu Lazareviću, gospodaru Srbije.

Bila je to zaista velika čast, jer je ovaj Viteški red okupljao najmoćnije evropske vitezove visokih moralnih principa!

JUST OUT, jedinstven srpski festival

U znak sećanja na Despota Stefana, već četiri godine za redom se održava međunarodni festival JUST OUT. Organizatori festivala su udruženje DSL (Despot Stefan Lazarevic) i Beli orlovi, udruženje srpskih vitezova, zajedno sa opštinom Despotovac.
Cilj manifestacije je promocija srpske kulture i nasleđa, i naravno tradicionalnih i moralnih vrednosti.

Učesnici ovog jedinstvenog festivala su brojni umetnici i vitezovi širom Evrope i sveta. Tokom festivalskih dana (u 2018. je održan između 24. i 26. avgusta), Manasija se vrati u srednjovekovno doba!
Možete gledati turnire u individulanim i grupnim borbama. Predstavljaju se razne borilačke veštine, kao što su bacanje koplja i sekira, kao i turnir u streličarstvu. I da, moderni vitezovi se stvarno bore u srednjovekovnim borbama!

Fotografije: copyright Just out festival 2018.

Posetioci imaju priliku da probaju i neke srednjovekovne specijalitete, uz bogat kulturni i umetnički program pesama i igara. Možete prošetati i kroz Viteško selo i upoznati se sa srednjovekovnim načinom života i zanatima.
A za klince takođe ima interesantih stvari: mala škola mačevanja, gađanje lukom i strelom, radionice slikarstva, keramike, kao i srednjovekovne društvene igre.

Festival je 2018. godine imao preko 100.000 posetilaca. A vest o festivalu je stigla i do svetskih veb portala i novina, kao što su London Telegraph, Oman Times, MSN.

Dakle, ako ste kao klinci voleli da se igrate vitezova, odvojite malo vremena za posetu festivalu i uživajte u srednjovekovnoj atmosferi 🙂

Šta možete videti u blizini Manasija manastira?

U neposrednoj blizini manastira Manasija možete videti još neka interesantna mesta.

Na primer, možete posetiti fenomenalnu Resavsku pećinu, za koju se procenjuje da je stara 80 miliona godina.
Zatim možete videti izvor Veliko vrelo i vodopad „Veliki Buk“, okružen zelenom netaknutom prirodom.
A na izlazu iz Despotovca nalazi se Park maketa, tj. park minijaturnih srednjovekovnih manastira.

Više o ovim mestima možete čitati u narednim objavama.

Šetnja između Manasijskih zidova

Smešten u živopisnoj klisuri reke Resave i okružen brdima, manastir nas ostavlja bez daha. Sve je tako mirno i tiho.
Pogled na utvrđenje i crkvu unutar njega budi duh srednjovekovnog doba.

I imate osećaj da će se svakog trenutka pred vama pojaviti vitezovi na svojim konjima sa Despotom Stefanom na čelu kolone…

Izvor:

Wikipedija: https://sr.wikipedia.org/sr-el/Стефан_Лазаревић

vebsajt:       Manastiri u Srbiji/Manastir-Manasija