Srpske kraljevske porodice

Izložba „Srpski kraljevski portreti“ je mesto gde se prepliće prošlost Karađorđevića i Obrenovića, dve srpske kraljevske porodice. U beogradskom Domu Jevrema Grujića, sredinom novembra 2019. godine, otvorena je izložba koja po prvi put na jednom mestu povezuje ove dve dinastije koje su imale veliku ulogu u srpskoj istoriji.

Iako na prvi pogled deluju kao zasebne priče, sudbine članova obe porodice su veoma povezane. I dok šetate salonima Doma Jevrema Grujića, polako zaboravljate na sadašnjost i vraćate se u neko drugo prošlo doba.

Bilo je to vreme dvorova, balova, ratova i turbulentnih istorijskih događaja na brdovitom Balkanu.

 

Par reči o izložbi

Portreti vladara i članova kraljevskih porodica su oduvek bili značajni svedoci vremena u kome su nastajali, kao i kasnije kada su na presto dolazili novi naslednici. Izložba „Srpski kraljevski portreti“ nas vraća u period srpske istorije od početka 19. do sredine 20. veka.
Eh, kad bi ovi portreti mogli da govore, koliko toga bi nam ispričali!

Izloženi portreti su dela poznatih srpskih slikara, kao što su Steva Todorović, Anastas Jovanović, Uroš Predić, Paja Jovanović, kao i drugih umetnika. U današnje vreme ovi portreti se nalaze u muzejima širom Srbije. Autori izložbe su potomci Jevrema Grujića, Aleksandar Conić i Lazar Šećerović. Kroz zanimljivu priču kustoskinja, saznaćete više o porodicama Karađorđevića i Obrenovića, kao i o društvenom i političkom životu u Srbiji.

I da se podsetimo malo istorije i kakva je bila sudbina pripadnika ovih porodica.

 

 

Porodica Karađorđević 

Karađorđe

Osnivač srpske i jugoslovenske kneževske i kraljevske porodice Karađorđević bio je Đorđe Petrović, poznat kao Crni Đorđe ili Karađorđe. Bio je vođa Prvog srpskog ustanka (1804-1813). Tokom njegove vladavine Srbija postaje država sa uređenim državnim aparatom i sudovima, a osniva se i Velika škola. U braku sa Jelenom imao je sedmoro dece.

 

Karađorđe je pogubljen u julu 1817. godine po nalogu kneza Miloša Obrenovića. Zanimljivo je to što je upravo on bio kum na svadbi kneza Miloša i kneginje Ljubice Obrenović!

 

Aleksandar Karađorđević

Godine 1839. Karađorđev najmlađi sin Aleksandar je postao ađutant kneza Mihaila Obrenovića.

Nakon njegove abdikacije, Aleksandar Karađorđević je 1842. godine izabran za kneza Srbije. Uvodi razne reforme u razvoju države, podiže nove ustanove među kojima su Narodna bibliotekа i Narodni muzeј u Beogradu.

 

Prinuđen je da abdicira odlukom Svetoandrejske narodne skupštine 1858. godine. Povukao se na svoje imanje i umro 1885. godine u Temišvaru. Sahranjen je prvo u Beču, a zatim su njegovi posmrtni ostaci 1912. godine preneseni u Crkvu Svetog Đorđa na Oplencu. Iz braka sa Persidom imao je devetoro dece, a na prestolu ga je nasledio sin Petar I Karađorđević.

 

Kralj Petar Prvi Karađorđević

Karađorđevići se ponovo vraćaju na vlast sa Kraljem Petrom I, nakon Majskog prevrata 1903. godine i ubistva kralja Aleksandra Obrenovića. Petar I je izabran za kralja Srbije (1903-1918), a zatim i za kralja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918-1921).

 

Tačnije, kralj Petar I je bio prvi i jedini srpski novovekovni vladar koji je bio miropomazam i krunisan i to u svojoj šezdestoj godini. Zalagao se za liberalizam i bio je vrhovni komandant srpske vojske u Balkanskim ratovima. U Prvom svetskom ratu se povlačio zajedno sa svojom vojskom preko Albanije.

Bio je oženjen Zorkom, ćerkom crnogorskog kralja Nikole I Petrovića. Imali su troje dece: ćerku Jelenu i sinove Đorđa i Aleksandra. Omiljeni srpski kralj je preminuo 1921. godine i sahranjen je u svojoj zadužbini – Crkvi Svetog Đorđa na Oplencu.

 

Kralj Aleksandar I Karađorđević

Kralja Petra I je nasledio sin Aleksandar I, koji se vraća u Srbiju nakon dolaska svog oca na vlast.
Njegov stariji brat Đorđe je abdicirao. Aleksandar je postao prvo kralj Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1921. godine, a zatim i kralj države Kraljevina Jugoslavije (1929-1934). Bio je vrhovni vojni zapovednik u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Poznat je i kao kralj Ujedinitelj.

 

Aleksandar je ubijen u atentatu 1934. godine tokom službene posete Marseju.
Sahranjen je u mauzoleju crkve Svetog Đorđa na Oplencu.

 

 Kraljica Marija Karadjordjević

Bio je oženjen rumunskom princezom Marijom Hoencolern, koja vodi poreklo od ruske carske porodice i britanskog kraljevstva. Bila je veoma obrazovana i omiljena u srpskom narodu. Tokom Drugog svetskog rata je slala humanitarnu pomoć u Jugoslaviju potpisujući se pseudonimom. Takođe, pomogla je izgradnju Dečje klinike  u Tiršovoj ulici i Instituta za onkologiju u Beogradu.

Kraljica Marija je ostala poznata po tome što je bila jedna od retkih žena-vozača u to vreme.
Obožavala je automobile!
Na portretima je vidimo kao jaku, snažnu, lepu i otmenu ženu.

 

Ali tu je i jedna druga slika, koja je prikazuje kao nežnu i tužnu. Radi se o karikaturi naše slavne slikarke Milene Pavlović-Barili. Kao devojčica je jedno vreme provela na dvoru zajedno sa svojom majkom, koja je podučavala kraljicu Mariju srpskom jeziku.

 

Posle Drugog svetskog rata je živela u Engleskoj sa sinovima, gde je i umrla 1961. godine. Sahranjena je u Vindzoru, ali su njeni ostaci 2013. godine, uz najviše državne počasti, prebačeni u mauzolej kraljevske dinastije na Oplencu. Kraljica Marija je bila veliki uzor dobre majke i supruge. Od predsednika Francuske, generala Šarl de Gola, dobila je Nacionalni orden Legije čast.

Petar Drugi Karađordević

Kraljica Marija i kralj Aleksandar su imali tri sina: Petra, Tomislava i Andreja.

Kralja Aleksandra je nasledio prvorođeni sin, jedanaestogodišnji Petar II. Pošto je bio maloletan, u njegovo ime državom je vladalo Namesništvo na čelu sa njegovim bratom od strica, Pavlom Karađorđevićem. Nakon njegovog potpisivanja Trojnog pakta 1941. godine, Hitler je napao Jugoslaviju, a članovi porodice su otišli u egzil.

Monarhija je zvanično ukinuta odlukom Ustavotvorne skupštine krajem 1945. godine.

 

U izgnanstvu je živeo prvo u Londonu a zatim u Americi, gde je i umro 1970. godine. Zajedno sa još tri člana porodice, 2013. godine je sahranjen u Crkvi Svetog Đorđa na Oplencu. Iz braka sa grčkom princezom Aleksandrom, ima sina Aleksandra Karađorđevića, koji sa suprugom Katarinom živi od 2001. godine živi u Kraljevom dvoru u Beogradu.

 

Dinastija Obrenović 

 

Miloš Obrenović

Osnivač dinastije Obrenovića bio je knez Miloš, tačnije Miloš Teodorović. Prezime Obrenović je preuzeo od svog polubrata po majci, vojvode Milana Obrenovića.
Zajedno sa Karađorđem, učestvovao je u Prvom srpskom ustanku i bio je vođa Drugog srpskog ustanka. Tokom njegove vladavine od 1815. do 1839. godine, u Srbiji je ukinut feudalizam i uspostavljena kneževina sa ustavom i skupštinom. Tačnije, 15. februara 1835. godine u Kragujevcu donet je prvi Ustav Knjaževstva Srbije – Sretenjski ustav. Ovaj dan je najbitniji u političkom i istorijskom smislu za državu Srbiju.

 

Interesantno je i to da je istog  dana 1804. godine, započet Prvi Srpski ustanak na zboru u Orašcu pod vođstvom Karađorđa. Danas ovaj dan Srbija proslavlja kao Dan državnosti.

Knez Miloš je bio oženjen Ljubicom Vukomanović.

 

Bila je stroga i ozbiljna, a pričalo se da je iz kubure ubila i jednu od Miloševih ljubavnica, lepu Petriju! Često su dolazili u sukobe, a kao njena rezidencija izgrađen je Konak Kneginje Ljubice koji se nalazi u Beogradu. Osim Milana i Mihaila imali su još tri ćerke, dok je četvoro dece umrlo u detinjstvu.

A osim njih, pričalo se da je knez Miloš imao bar još osmoro vanbračne dece i brojne ljubavnice…

 

Mihailo Obrenović

Knez Miloš je bio prisiljen da abdicira zbog despotskog ponašanja. Na njegovo mesto dolazi sin Milan koji zbog bolesti umire posle samo mesec dana vladavine.

Zatim na presto dolazi drugi sin Mihailo, koji vlada u dva navrata. Prvi put preuzima vlast 1839. nakon smrti brata i vlada do 1842. godine, kada je zbačen posle bune. Mihailo je bio oženjen Julijom, ćerkom mađarskog grofa Hunjadija koju je upoznao na bečkom dvoru. Brak nije dugo trajao jer Julija nije mogla da ima decu i vratila se u Beč da živi slobodno.

A da li ste znali da je baš knez Mihailo napisao čuvenu pesmu “Što se bore misli moje” 🙂

 

Nakon zbacivanja sa vlasti kneza Aleksandra (Karađorđevog sina) i nakon smrti oca Kneza Miloša 1860. godine, Mihailo ponovo postaje knez Srbije. Postao je dobar diplomata ali je u unutrašnjoj politici vladao autokratski. Ubijen je 1868. u atentatu u Košutnjaku i sahranjen u Sabornoj crkvi u Beogradu.

 

Srpski narod je knezu Mihailo podigao spomenik u centru Beograda 1882. godine. Nalazi se na današnjem Trgu Republike, a generacijama je poznat kao tradicionalno mesto okupljanja: „Kod konja“. Reč je o figuri konja sa knezom Mihailom, a oko spomenika je upisano 6 imena gradova: Beograd, Smederevo, Kladovo, Šabac, Užice i Soko. Radi se o oslobođenim gradovima koje je turska vlast nakon povlačenja predala Srbiji.

Knez Mihailo je imao jednog vanbračnog sina Velimira, koji nije mogao da ga nasledi.
Sa njim se gasi linija direktnih potomaka kneza Miloša.

 

Milan Obrenović

Na mesto kneza Mihaila dolazi Milan Obrenović, unuk Miloševog brata Jevrema.
Pošto je bio maloletan, u njegovo ime vlada namesništvo. Kao knez vladao je od 1868. do 1872. godine i kasnije kao kralj Srbije od 1872. do 1889. godine.

 

Kralj Milan je bio oženjen Natalijom Keško, ćerkom ruskog pukovnika i princeze od Moldavije.
Bila je omiljena srpska kraljica, ali taj brak nije bio srećan, najviše zbog političkih razlika. Kralj se okrenuo ljubavnim avanturama, čak ju je i proterao iz Srbije u jednom trenutku. Razveli su se posle jedanaest godina braka.
Međutim, kralj Milan nije imao ni podršku naroda i državu su potresale brojne unutrašnje krize. Abdicirao je u korist svog sina Aleksandra koji je takođe bio maloletan.

 

Aleksandar Obrenović

U pratnji kraljice Natalije, bila je dvorska dama, Draga Mašin, u koju se zaljubio njihov sin Aleksandar.
Međutim, svi su bili protiv ove veze i naročito braka.

 

Draga je bila udovica i deset godina starija od kralja Milana. To nije bilo baš prikladno za jednu kraljevsku porodicu.
Milan, Aleksandrov otac, iz protesta napušta Srbiju i odlazi u Beč, gde i umire 1901. godine. Sahranjen je u manastiru Krušedol na Fruškoj gori. I kraljica Natalija je bila veoma razočarana ovom vezom.

Uprkos svemu, par se venčao u u julu 1900. godine, a kum im je bio ruski car Nikolaj II Romanov.

 

Nakon vesti o lažnoj trudnoći i brojnim političkim problemima, nezadovoljstvo naroda je sve više raslo. Oficiri tajne organizacije „Crna ruka“ je isplaniralo atentant na kralja Aleksandra i kraljicu Dragu u noći između 28. i 29. maja. Ovaj događaj je poznat kao „Majski prevrat“ i njime se ugasila dinastija Obrenovića.

Sva imovina je pripala kraljici Nataliji, koju je testamentom zaveštala zadužbinama porodice Obrenović i Beogradskom univerzitetu. Na kraju, kraljica Natalija je prešla u katoličku veru i zamonašila se. Umrla je 1941. godine u velikoj bedi i siromaštvu i sahranjena je na jednom groblju kraj Pariza.

Nakon ovih dešavanja, na srpski presto ponovo dolazi dinastija Karađorđevića, tj. kralj Petar I Karađorđević.

 

Ko je u stvari bio Jevrem Grujić?

Red je da kažemo nešto i o vlasniku kuće u kojoj je danas smešten muzej.

Jevrem Grujić (1826 – 1895) je više puta bio ministar, sudija Velikog suda i diplomatski predstavnik Srbije u Carigradu, Londonu, Parizu i Briselu. Pripadao je prvoj generaciji državnih stipendista na Sorboni. Njegovom zaslugom je donet Prvi zakon o Narodnoj skupštini 1858. godine. Aktivno je učestvovao u odlučujućim političkim događajima Srbije i često je dolazio u sukob sa vladajućim režimom.

 

Svoju suprugu Jelenu (1840 – 1897) je upoznao na dvorskom balu.
Jelena je bila usvojena ćerka Teodora Herbeza, ministra finansija i Jelenke Herbez. Na jednom od imanja koje je Jelenina majka dobila od kneza Miloša kao svadbeni poklon, Jevrem je 1886. godine podigao kuću za svoju porodicu, tj. današnji Dom Jevrema Grujića. Jelena Grujić je bila i potpredsednica beogradskog ženskog društva koje je osnovano 1875. pod pokrovitelјstvom kneginje Natalije.

Loza Jevrema Grujića se nastavila ženskom linijom, preko ćerke Stane. Od nje potiče nekoliko porodica, među kojima su naslednici Lazar Šećerović i Aleksandar Conić, osnivači današnjeg Muzeja. Više o porodici Jevrema Grujića, kao i o vezama koje su pripadnici ove i porodica Conić, Šečerović i Naumović imali sa Karađorđevićima i Obrenovićima, možete pogledati ovde.

 

Umetnička zbirka u muzeju 

Osim portreta, u Domu Jevrema Grujića se nalazi preko 400 umetničkih predmeta koji su sakupljeni tokom protekla dva veka. Tokom stalnih postavki, možete videti stilski nameštaj iz 18. i 19. veka, razne predmete od porcelana, keramike, ukrasne figurice, porodičan nakit.

Zatim, tu su i čuvene zbirke oružja Stevana Ćurčića, jednog od najvećih kolekcionara oružja, kao i autentično oružje iz Prvog i Drugog srpskog ustanka. Zbirku dopunjuju retke novine, porodična biblioteka, fotografije, privatna pisma članova kraljevskih porodica, ordenje i kraljevski darovi.

Posebno mesto zauzima najstarija sačuvana venčanica u Srbiji iz 1850. godine. Pripadala je Jeleni Grujić i sastoji se iz nekoliko stotina hiljada srebrnih niti!

Jedna od najznačajnijih darova je prelepa pozlaćena i kristalna škrinja za liker.
To je bio poklon Kralјa Milana i Kralјice Natalije Obrenović Stevanu i Stani Ćurčić.

 

Na izložbi možeti videti i lične predmete, kao što su torbice, češljići, razne kutijice, pudrijere, šoljice, medalje…

 

A tu su i male olovke kojima su dame zapisivale u notese sa kojim kavaljerima će igrati na balu!

 

Kod Kraljice Natalije na čajanci

 

 

Kraljica Natalija Obrenović je bila veliki prijatelj porodice Jevrema Grujića i dolazila bi nenajavljeno i bez protokola. Tokom trajanja izložbe, nedeljom od 16.30 do 17.30h, možete prisustvovati jednom nesvakidašnjem prijemu. Tačnije, radi se o čajanci sa kraljicom Natalijom 🙂

U ulozi kraljice Natalije, kustoskinja (Nevena Ostojić) priča okupljenim damama kakav je bio njen život. Pokazuje kako se servira čaj po kraljevskom protokolu. Priča i o tome kako bi trebalo da se ponašaju dame u visokom društvu.

A na kraju druženja, slatko iznenanađenje. Uz čaj, dame degustiraju čokoladnu tortu koja se služila kad bi dolazila kraljica Natalija. Pravi se po receptu iz 1888. godine i preukusna je!

 

 

Informacije za posetioce 

Muzej Dom Jevrema Grujića se nalazi u Svetogorskoj ulici broj 17 u Beogradu (pored pozorišta Atelje 212). Otvoren je za posetioce četvrtkom i petkom od 15 do 20 časova, subotom i nedeljom od 11 do 16 časova. Vođene ture uz kustosa počinju svakog sata.

Tokom trajanja izložbe, subotom od 16.30 do 18h, organizuje se edukativna, kreativna radionica za decu “Malo kraljevstvo”. A za roditelje, tu su dve prave pozorišne predstave. Prva je priča o modnoj ikoni 20. veka Koko Šanel i predstavi „Mala crna haljina“. Druga predstava „Dve žene i jedan rat” govori o dve velike dobrotvorke srpskog naroda, Mabel Grujić i Jeleni Lozanić.

Za sve dodatne informacije možete pozvati broj +381 11 407 3612, poslati mail ili pogledati na sajtu. Karte možete kupiti i online.

 

Izložba „Srpski kraljevski portreti“

 

Verujem da vam ova priča izgleda kao kraći čas istorije 🙂

Ali takva je bila sudbina srpskih kraljevskih porodica. Portreti koje danas gledamo su nemi svedoci proteklih godina i turbulentne istorije srpskog naroda.
Danas je mnogo lakše. Svaki mobilni telefon ima kameru, napravimo selfije ili fotografije i odmah imamo uspomenu na prethodni trenutak.

Portreti su ipak nešto drugo. To je istorija uhvaćena u jednom trenutku vremena koje opisuje položaj osobe koja je naslikana. Simboli poput sablje, kubure, ordenja, lenti, nakita i odeće nagoveštavaju šta se krije iza zagonetnih ili oštrih pogleda svojih vlasnika.

 

 

Dom Jevrema Grujića je bilo poznato mesto gde su se održavali balovi, okupljala društvena elita i političari.
A u podrumu kuće 1967. godine otvore je prva diskoteka u Beogradu i na Balkanu!

Danas je to istorijska kuća i spomenik kulture od visokog značaja za Republiku Srbiju i jedina srpska članica Evropskog udruženja istorijskih kuća.

 

I to je sasvim dovoljan razlog da posetite ovu jedinstvenu muzej-gradsku kuću.
Portreti nas podsećaju na prošlost, a na nama je da stvaramo budućnost koju želimo.